نورۋېگىيە ئۇيغۇر كومىتېتى «نامسىز مەھبۇسلار» ئارخىپىنى توپلاشنى جىددىي داۋاملاشتۇرماقتا

نورۋېگىيە ئۇيغۇر كومىتېتىنىڭ رەئىسى بەختىيار ئۆمەر ئەپەندى رادىيومىز زىيارىتىنى قوبۇل قىلىپ، دۇنيا ئۇيغۇر قۇرۇلتىيىنىڭ ئورۇنلاشتۇرۇشى بىلەن ئۇيغۇر دىيارىدىكى «جازا لاگېرلىرى» غا قامالغانلارنى تىزىملاش خىزمىتىدە بۇ يىل ئەتىيازدىن 10-ئاينىڭ 9-كۈنىگىچە لاگېرلارغا قامالغانلار ھەققىدە 1200 گە يېقىن كىشىنىڭ ئەھۋالى توغرىسىدا ئۇچۇر تاپشۇرۇپ ئالغانلىقىنى بىلدۈردى.

بەختىيار ئۆمەر ئەپەندى مەزكۇر خىزمەتكە نېمە ئۈچۈن «نامسىز مەھبۇسلار ئارخىپىنى توپلاش» دېگەن نام قويۇلۇشنىڭ سەۋەبى ھەققىدە توختىلىپ، خىتاي ھۆكۈمىتى تەرىپىدىن ھەر خىل باھانىلەردە گۇناھسىز ھالدا لاگېرلارغا قامالغان ئۇيغۇرلارنىڭ كىملىكى توغرىسىدا ئىسپاتلىق دوكلات تەييارلاپ، دۇنيا جامائەتچىلىكىنى ئۇيغۇرلار ئۇچراۋاتقان زۇلۇمدىن خەۋەردار قىلىش ئىكەنلىكىنى بىلدۈردى.

بەختىيار ئۆمەر ئەپەندى يەنە مۇھاجىرەتتىكى ئۇيغۇرلارنىڭ لاگېرلارغا قامالغان تۇغقانلىرى ھەققىدە بەرگەن بىۋاسىتە گۇۋاھلىقى بىلەن تەييارلىنىۋاتقان دوكلاتلارنىڭ مۇھىملىقىنى بىلدۈردى.

ئۇ بايانىدا «نامسىز مەھبۇسلار» نامىدا تۈرمىدىكى، جازا لاگېرلىرىدىكى ۋە ياكى يوقاپ كەتكەن كىشىلەرنىڭ ئارخىپىنىڭ شۇ لاگېرلاردا ئازاب چېكىۋاتقان كىشىلەرنىڭ ھايات -ماماتىغا مۇناسىۋەتلىك ناھايىتى مۇھىم ئۇچۇرلار ئىكەنلىكىنى تەكىتلەپ، بۇ خىل ئارخىپلاشتۇرۇلغان ماتېرىياللارنىڭ خەلقئارادا ئۇيغۇر دەۋاسىنى ئىسپاتلىق ھۆججەت شەكلىدە ئاڭلىتىشتا قانۇنىي ئەھمىيىتى بارلىقىنى، شۇڭا مۇھاجىرەتتىكى ئۇيغۇرلارنىڭ بۇ خىزمەتكە يېقىندىن ئاۋاز قوشۇشىنى ئۈمىد قىلىدىغانلىقىنى بىلدۈردى.

,دۇنيا ئۇيغۇر قۇرۇلتىيىنىڭ مۇئاۋىن رەئىسى پەرھات مۇھەممىدى ئەپەندىمۇ زىيارىتىمىزنى قوبۇل قىلىپ،

، نورۋېگىيە ئۇيغۇر كومىتېتى خادىملىرىنىڭ بۇ يىل ئەتىيازدىن باشلاپ، جازا لاگېرلىرىغا قامالغان مەھبۇسلارنى تىزىملاپ ئارخىپلاشتۇرۇش خىزمىتىنى ناھايىتى ياخشى ئىشلەپ كېلىۋاتقانلىقىنى بىلدۈردى.

پەرھات مۇھەممىدى ئەپەندىنىڭ بىلدۈرۈشىچە، نورۋېگىيە ئۇيغۇر كومىتېتى تەرىپىدىن ئۈزلۈكسىز يېڭىلىنىپ تولۇقلىنىپ بېرىلىۋاتقان «لاگېرلاردىكى ئۇيغۇر مەھبۇسلار تىزىملىكى» بۇ يىل ياۋروپا ئىتتىپاقى، بىرلەشكەن دۆلەتلەر تەشكىلاتى قاتارلىق خەلقئارالىق تەشكىلاتلار تەرىپىدىن ئېچىلغان خىتاي ھۆكۈمىتىنىڭ كىشىلىك ھوقۇق ۋەزىيىتى ۋە ئۇيغۇرلار مەسىلىسى ھەققىدىكى يىغىنلاردا ئوتتۇرىغا قويۇلغان دوكلاتلارغا كىرگۈزۈلگەن.

پەرھات ئەپەندىنىڭ بىلدۈرۈشىچە، دۇنيا ئۇيغۇر قۇرۇلتىيى يەنە بۇ يىل 11-ئاينىڭ 6 كۈنى شۋېتسارىيەنىڭ جەنۋە شەھىرىدە ئېچىلىدىغان ب د ت نىڭ يەنە بىر نۆۋەتلىك خىتاي ھۆكۈمىتىنىڭ كىشىلىك ھوقۇق ۋەزىيىتىنى قاراپ چىقىش يىغىنىدىمۇ ئۇيغۇر دىيارىدىكى جازا لاگېرلىرى مەسىلىسى توغرىسىدا يەنە بىر قېتىم دوكلات سۇنۇشنى قارار قىلغان بولۇپ، مەزكۇر يىغىندا نورۋېگىيە ئۇيغۇر كومىتېتى تەرىپىدىن تەييارلىنىۋاتقان لاگېرلاردىكى ئۇيغۇر مەھبۇسلار تىزىملىكىنىڭ يېڭىدىن تولۇقلانغان نۇسخىسى سۇنۇلىدىكەن ۋە يىغىن مەزگىلىدە ئۇيغۇرلارنىڭ يەنە بىر قېتىملىق زور كۆلەملىك نارازىلىق نامايىشى ئورۇنلاشتۇرۇلىدىكەن.

نورۋېگىيە ئۇيغۇر كومىتېتى رەئىسى بەختىيار ئەپەندىنىڭ بىلدۈرۈشىچە، نۆۋەتتە ئۇلار 6-نويابىرغىچە لاگېرلارغا قامالغان ئۇيغۇرلار سانىنى تىزىملاش خىزمىتىنى جىددىي ئىشلەۋاتقان بولسىمۇ، ئەمما 10 مىڭ كىشىنىڭ ئارخىپلاشتۇرۇلغان دوكلات شەكلىدىكى تىزىملىكىنى تۇرغۇزۇشتا يەنىلا ھەر خىل قىيىنچىلىقلارغا ئۇچرىماقتا.

بەختىيار ئەپەندىنىڭ بىلدۈرۈشىچە، مۇھاجىرەتتىكى ئۇيغۇرلارنىڭ جازا لاگېرلىرىغا قامالغان ئۇرۇق-تۇغقانلىرى ھەققىدە ئىسپات بېرىشتا ئىككىلىنىش ھەتتا جۈرئەت قىلالماسلىق، ئۆزىنىڭ شەخسىي ئۇچۇرلىرىنىڭ ئاشكارىلىنىپ كېتىشىدىن ئەنسىرەش قاتارلىق پسىخىك توسالغۇلار يەنىلا كۈچلۈك بولماقتا.

نورۋېگىيە ئۇيغۇر كومىتېتىدىن مەزكۇر خىزمەتكە مەسئۇل بولغان رەنا ياشار خانىمنىڭ بىلدۈرۈشىچە، ئۇلار 5-ئۆكتەبىر جۈمە كۈنىگە قەدەر 1100 دىن ئارتۇق ئۇچۇر توپلىغان. ئەمما لاگېرلارغا قامالغانلار ھەققىدىكى ئۇچۇرلارنىڭ بەزىلىرىدە لاگېرغا قامالغانلارنىڭ سالاھىيىتى ئېنىق ۋە كونكرېت بولماسلىق، يەنە بەزىلىرىدە يەتكۈزۈلگەن ئۇچۇرلاردا لاگېرغا قامالغان كىشىنىڭ يۇرتى، كىملىكى، سالاھىيىتى قاتارلىقلار ئېنىق كونكرېت بولماسلىق قاتارلىق ئەھۋاللارمۇ ئېغىر بولغىنى ئۈچۈن بىر قىسىم ئۇچۇرلارنى يەنە دەلىللەشكە توغرا كېلىدىكەن.

ئەمما ئۇ 3-ئايدىن باشلاپ نورۋېگىيە ئۇيغۇر كومىتېتى خادىملىرى جىددىي ئىشلەۋاتقان «نامسىز مەھبۇسلار» ئارخىپىنى توپلاشتا يېقىنقى ۋاقىتلاردىن بۇيان يېڭى ئىلگىرىلەشلەر بولغانلىقىنى بىلدۈردى.

دۇنيا ئۇيغۇر قۇرۇلتىيى 2018-يىلى يىل بېشىدا، خىتاي ھۆكۈمىتىنىڭ ئۇيغۇر دىيارىدا قۇرغان «جازا لاگېر» لىرىدىكى ئۇيغۇرلار ھەققىدە ئىسپات بېرىش چاقىرىقىنى ئېلان قىلغان ۋە ھەرقايسى دۆلەتلەردىكى ئۇيغۇرلارنى ئۆزى تۇرۇشلۇق دۆلەتلەردىكى ئۇيغۇر تەشكىلاتلىرىغا ئۇيغۇر دىيارىدىكى ئۇرۇق-تۇغقانلىرىدىن «جازا لاگېرى» غا قامالغانلار ھەققىدە ئىسپات بېرىشنى تەلەپ قىلغان ئىدى.

مۇخبىرى مېھرىبان خەۋىرى  RFA

 

Norwégiye Uyghur komitétining re’isi bextiyar ömer ependi radiyomiz ziyaritini qobul qilip, dunya Uyghur qurultiyining orunlashturushi bilen Uyghur diyaridiki «Jaza lagérliri» gha qamalghanlarni tizimlash xizmitide bu yil etiyazdin 10-ayning 9-künigiche lagérlargha qamalghanlar heqqide 1200 ge yéqin kishining ehwali toghrisida uchur tapshurup alghanliqini bildürdi.

Bextiyar ömer ependi mezkur xizmetke néme üchün «Namsiz mehbuslar arxipini toplash» dégen nam qoyulushning sewebi heqqide toxtilip, xitay hökümiti teripidin her xil bahanilerde gunahsiz halda lagérlargha qamalghan Uyghurlarning kimliki toghrisida ispatliq doklat teyyarlap, dunya jama’etchilikini Uyghurlar uchrawatqan zulumdin xewerdar qilish ikenlikini bildürdi.

Bextiyar ömer ependi yene muhajirettiki Uyghurlarning lagérlargha qamalghan tughqanliri heqqide bergen biwasite guwahliqi bilen teyyarliniwatqan doklatlarning muhimliqini bildürdi.

U bayanida «Namsiz mehbuslar» namida türmidiki, jaza lagérliridiki we yaki yoqap ketken kishilerning arxipining shu lagérlarda azab chékiwatqan kishilerning hayat -mamatigha munasiwetlik nahayiti muhim uchurlar ikenlikini tekitlep, bu xil arxiplashturulghan matériyallarning xelq’arada Uyghur dewasini ispatliq höjjet sheklide anglitishta qanuniy ehmiyiti barliqini, shunga muhajirettiki Uyghurlarning bu xizmetke yéqindin awaz qoshushini ümid qilidighanliqini bildürdi.

Dunya Uyghur qurultiyining mu’awin re’isi perhat muhemmidi ependimu ziyaritimizni qobul qilip, norwégiye Uyghur komitéti xadimlirining bu yil etiyazdin bashlap, jaza lagérlirigha qamalghan mehbuslarni tizimlap arxiplashturush xizmitini nahayiti yaxshi ishlep kéliwatqanliqini bildürdi.

Perhat muhemmidi ependining bildürüshiche, norwégiye Uyghur komitéti teripidin üzlüksiz yéngilinip toluqlinip bériliwatqan «Lagérlardiki Uyghur mehbuslar tizimliki» bu yil yawropa ittipaqi, birleshken döletler teshkilati qatarliq xelq’araliq teshkilatlar teripidin échilghan xitay hökümitining kishilik hoquq weziyiti we Uyghurlar mesilisi heqqidiki yighinlarda otturigha qoyulghan doklatlargha kirgüzülgen.

Perhat ependining bildürüshiche, dunya Uyghur qurultiyi yene bu yil 11-ayning 6 küni shwétsariyening jenwe shehiride échilidighan b d t ning yene bir nöwetlik xitay hökümitining kishilik hoquq weziyitini qarap chiqish yighinidimu Uyghur diyaridiki jaza lagérliri mesilisi toghrisida yene bir qétim doklat sunushni qarar qilghan bolup, mezkur yighinda norwégiye Uyghur komitéti teripidin teyyarliniwatqan lagérlardiki Uyghur mehbuslar tizimlikining yéngidin toluqlan’ghan nusxisi sunulidiken we yighin mezgilide Uyghurlarning yene bir qétimliq zor kölemlik naraziliq namayishi orunlashturulidiken.

Norwégiye Uyghur komitéti re’isi bextiyar ependining bildürüshiche, nöwette ular 6-noyabirghiche lagérlargha qamalghan Uyghurlar sanini tizimlash xizmitini jiddiy ishlewatqan bolsimu, emma 10 ming kishining arxiplashturulghan doklat sheklidiki tizimlikini turghuzushta yenila her xil qiyinchiliqlargha uchrimaqta.

Bextiyar ependining bildürüshiche, muhajirettiki Uyghurlarning jaza lagérlirigha qamalghan uruq-tughqanliri heqqide ispat bérishta ikkilinish hetta jür’et qilalmasliq, özining shexsiy uchurlirining ashkarilinip kétishidin ensiresh qatarliq psixik tosalghular yenila küchlük bolmaqta.

Norwégiye Uyghur komitétidin mezkur xizmetke mes’ul bolghan rena yashar xanimning bildürüshiche, ular 5-öktebir jüme künige qeder 1100 din artuq uchur toplighan. Emma lagérlargha qamalghanlar heqqidiki uchurlarning beziliride lagérgha qamalghanlarning salahiyiti éniq we konkrét bolmasliq, yene beziliride yetküzülgen uchurlarda lagérgha qamalghan kishining yurti, kimliki, salahiyiti qatarliqlar éniq konkrét bolmasliq qatarliq ehwallarmu éghir bolghini üchün bir qisim uchurlarni yene delilleshke toghra kélidiken.

Emma u 3-aydin bashlap norwégiye Uyghur komitéti xadimliri jiddiy ishlewatqan «Namsiz mehbuslar» arxipini toplashta yéqinqi waqitlardin buyan yéngi ilgirileshler bolghanliqini bildürdi.

Dunya Uyghur qurultiyi 2018-yili yil béshida, xitay hökümitining Uyghur diyarida qurghan «Jaza lagér» liridiki Uyghurlar heqqide ispat bérish chaqiriqini élan qilghan we herqaysi döletlerdiki Uyghurlarni özi turushluq döletlerdiki Uyghur teshkilatlirigha Uyghur diyaridiki uruq-tughqanliridin «Jaza lagéri» gha qamalghanlar heqqide ispat bérishni telep qilghan idi.

Xewer menbesi: https://www.rfa.org/uyghur/xewerler   RFA muxbiri Méhriban xewiri